بعد از کلی صحبت و سخنرانی در مورد تربیت فرزند، یکی از مستمعین با نگاهی سرشار از تحسین نزدم آمد و گفت: شیخ! حرفهای شما متین! اما تربیت فرزند یک راه بیشتر ندارد؛ اول گَف، دوم تَس!!
روانشناسان در مورد تشویق و تنبیه فرزندان که یکی از جلوههای تربیت میباشد سخن زیاد راندهاند. البته تشویق و تنببیه در سنین مختلف مراتب و درجات متفاوتی دارد اما عصاره حرف اهل فن، گویای این مطلب است که تشویق اثر بیشتری دارد. به اعتقاد بسیاری از روانشناسان تربیتی، تشویق و پاداش، انگیزههای تعلیم و تربیت را دوچندان میکند و تنبیه عوارض ناخوشایندی را دربردارد.
یک کودک 8 ساله نمى تواند درک کند که در صورت مشاهده واکنش منفى براى یک فعالیت، نباید آن را دوباره تکرار کند و تا 12 سالگی برداشت چندان درستى از تنبیه ندارد و به تشویق بیش از تنبیه واکنش نشان مىدهد.
به فرموده امیر قافله تربیت، امیر مومنان علی (علیه السلام)؛ «عاقل از طریق ادب پند می پذیرد و این چارپایانند که جز با زدن تربیت نمیشوند.»
البته هدف از تنبیه، کاهش رفتار منفی و در مقابل، هدف از تشویق؛ تکرار رفتار مثبت است. برای تنبیه میتوان از راههایی مثل قهر کردن استفاده کرد.
فردی خدمت امام صادق(ع) شرفیاب شد و از فرزندش شکایت کرد. امام (علیه السلام) در پاسخ به او فرمود: «لا تَضْرِبْهُ وَاهْجُرْهُ و لا تُطِلْهُ» «او را نزن، با او قهر کن ولی این قهر را طولانی نکن.»
چند نکته، صرفا جهت یادآوری:
1- والدین باید در نظر داشته باشند تنبیه و تشویق باید بر اساس مطلوب بودن یا نبودن رفتارها و نه احساسات، عواطف و هیجانات مقطعی انجام پذیرد.
2- استفاده مکرر از تنبیه و تشویق ممنوع!!! چون آنها را بی اثر میکند و حتی به پرتوقعی و جهت گیری منفی در کودک منجر میشود. کودک به این ترتیب در طول زمان میتواند اعمال والدین را پیش بینی کند و برای دریافت پاداش یا باج گیری، والدین را تحت فشار قرار دهد.
3- انسان فطرتا خود را دوست دارد و به خود علاقهمند است. بهتر است به جای تنبیه با قلقلک دادن این غریزه و تشویق وی به آینده درخشان، در جهت تربیت بهتر، گام مؤثری بردارد.