اصلاح اعمال و آمادگى براى مرگ
ما سخن از مرگ و غسل میّت را بر اساس حال غالب مردم که در غفلت به سر مىبرند، مرتّب گردانیده و ذکر مىکنیم، هم آنان که مرگ، زندگى محبوب آنان را به پایان آورده، و خانههایى را که با آن انس و الفت گرفته بودند ویران نموده، و آرامش و آسودگىشان را مبدّل به پریشانى کرده و بکلّى از میان مىبرد.
بنا بر این، عاقل کسى است که غایت اهتمام و همّت خویش را براى آماده شدن در روزى که قدمها در آن مىلغزند بکار بندد، و به امورى که کوتاهىکنندگان بدان سفارش مىشوند عمل کند، زیرا اگر وى کوتاهى کند، کسانى که به تفریط و کوتاهىاش سفارش نمودهاند، معذور خواهند بود.
مثال او مانند بردهاى است که مولایش اجازه دهد که در محضرش وارد شود، و هر چه مىخواهد درخواست نماید، تا وى زود آن را اجابت کند، یا اعمال شایسته انجام دهد تا وى کرامت و بخشش خود را به او دو چندان گرداند، آنگاه آن برده شروع کند به پرسوجو کردن از گوشههاى مجلس، سپس از بعضى غلامانى که آنجا هستند نوشتهاى درخواست کند که سفارش خود را در آن بنویسد، تا هنگامى که مولایش او را از محضرش که امکان درخواست و انجام اعمال شایسته بود، بیرون کرد و در را به روى او بست و به ذلّت و خوارى و پستى گرفتار گردید، آن را به بعضى از همراهان سلطان که در آنجا هستند برساند. و اتّفاقا سفارشش پیرامون همان امورى باشد که مىتوانست در حال حضور مولایش از او بخواهد و او برآورده سازد، آیا کسانى که از حال او آگاهى دارند، او را به بىخردى و نادانى و حماقت نسبت نمىدهند و بر او عیب نمىگیرند؟! حال کسى که خداوند- جلّ جلاله- در حال زندگانى به او امکان مناجات با خود و انجام عبادات و برآوردن خواستههایش را داده، ولى او کوتاهى و غفلت مىکند، و مىخواهد هنگامى که مولایش زندگى او را پایان داده و با ذلّت و خوارى در زیر
ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ص: 131
اسارت مرگ از دنیا بیرون راند و در میان او و پذیرش اعمالش را بست، وصیّت کند، نیز چنین است، و خردمندان و عاقلان وى را نابخرد و احمق و نادان به شمار آورده و سرزنش مىکنند.
ولى اگر بنده، پند و اندرز کسى که او را بر احتیاط کارى تشویق مىنماید، نپذیرفت، و بر غفلت و اصرار در انجام گناهان ادامه داد، باید هنگام جان دادن و نزدیکى مرگ و یقین به جدایى شتاب کند و امورى را که مىشود زود انجام داد، انجام دهد.
امّا در رابطه با امورى که وقت براى انجام آن تنگ است، مانند اصلاح حال خویش، و امور مربوط به فرزندان و زن و اموالش که نیاز به صرف وقت دارد، باید با نوشتن و حضور شهود وصیّت کامل بکند.