اندیشکده مطالعات یهود:
???? الهیات یهودی و روح تجدد
? «الهیات» و پیرو آن «شریعت» و در نهایت «اخلاق یهودی» پیششرط و زادگاه تاریخی #انسان_مدرن و #عصر_جدید است. در این نوشتار میخواهیم به اختصار نشان دهیم چگونه #الهیات_یهودی دستاندرکار خلق انسان جدید و منحصر به فردی شد که با انسان مدرن خویشاوند است.
1? #خداشناسی_یهودی کلید ماجراست. #یهوه خدای یهود، اولاً و بالذات خدای «سلطه» و «غلبه» و «قدرت» است. خدایی که بیشتر به شکوه و «جلال»اش آشکار میگردد تا «رحمت» و رأفتش یا «حکمت» و علمش. در تعیینکنندهترین لحظهی تاریخ برای یهودیان در صحرای سینا خداوند بر ایشان ظاهر میشود و این ظهور آنچنان که #یهودیان دریافتند و منتقل کردند، همهی هویت و تقدیر آن ها را رقم میزند. تورات این لحظه را چنین توصیف میکند:
? و جمیع قوم رعدها و زبانههای آتش و صدای کرِنّا و کوه را که پر از دود بود دیدند، و چون قوم، این را بدیدند بلرزیدند، و از دور بایستادند. و به موسی گفتند: «تو به ما سخن بگو و خواهیم شنید، اما خدا به ما نگوید، مبادا بمیریم.» موسی به قوم گفت: «مترسید زیرا خدا برای امتحان شما آمده است، تا ترس او پیش روی شما باشد و گناه نکنید.» (خروج 20: 18و19)
??بدینروی رابطهی خدا با انسان اولاً با «قدرت» و «جلال» او و نه «رحمت» و «حکمت» او و نسبت انسان با خدا با «ترس» او و نه «شوق» و «محبت» او تعریف میشود.
2? در بینش #یهودی تنزیه خدا، تنزیه معنوی او که با حضور همهجاییاش جمع شود نیست؛ بلکه تنزیهی آلوده به #تجسیم است: خدا چون «پادشاهی» بیرون و جدا از اشیا و مخلوقات است. پس تنزیه او به منزلهی وجود فاصلهای پرناشدنی و بیگانگی یا دوگانگی خدا و هستی است.
3? خداوند #قوم_اسرائیل را برای خود برگزیده و به آنها منزلتی ممتاز نسبت به سایر آدمیان اعطا کرد. چنانچه پیشتر خود «آدم» را از بین موجودات برگزید و «به صورت خود آفرید» (پیدایش، 1:27). بدینسان موجودات در تسخیر آدماند و آدمیان مسخر «اسرائیل»؛ پس این تسخیر که به مثابهی صورتی از قدرت قاهرهی خداوند است، مستلزم دو «امتیاز هستیشناختی» است: «امتیاز نخستین» آدمی از اشیا و «امتیاز مضاعف» اسرائیلی از آدمیان.
4? #شریعت_یهود ( #هلاخا ) در نسبت با #الهیات_یهودی خصلتی ویژه دارد. #سومبارت به دقت نشان میدهد که شریعت خشک و صوری و مطلقاً غیرعرفانی یهودی و تلمودی، چگونه توانست یهودیان را مهیای ایجاد اخلاق و روحیهی #سرمایهداری کند: انسانهایی واجد «خرد مصنوع» یا همان «عقل ابزاری».
5? در چهارچوب الهیات و شریعت یهودی، اخلاق عملی یهودیان ویژگیهای ممتازی مییابد:
??یهودی نسبت خود با دیگران -اشیا و آدمیان- را با الگوی نسبت میان خدا و هستی منطبق میکند (چراکه او به صورت خدا آفریده شده و چون خدای «قدوس»، «مقدس» است): نیرویی بیگانه و برتر که باید «قدرت» و سلطهی خود را بر دیگران ظاهر کند و آنها را بیآنکه تلائمی در میان باشد، چون ابزاری در جهت ارادهی خود مستحیل سازد.
??چنانچه جهان ابزار و آلت بسط ارادهی خداست. (نه مجلا و مرآت جمال و رحمتش) شریعت تلمودی نیز او را مهیای برقراری نسبتی بیروح و رابطهای خشک و قانونی با آدمیان کرده و در عین حال حرمت و قداست حیات و هستی دیگران را زیرپا گذاشته است. غیریهودیان چون حیواناتاند و نجات جانشان، جز در گرو دریافت مزد ممنوع است.
??بیگانگان در حکم همان جهان طبیعیاند که در سفر پیدایش قلمرو تسخیر و سلطهی انسان قرار گرفت. نکتهی مهم آن است که این انقیاد باید از مسیر «ترس» یا «جهل» آن ها حاصل شود. چراکه یهودیت، دینی «قومی» و «غیرتبشیری» است و دایرهی نفوذ خود را نمیتواند با «تبلیغ» دین و «دعوت» دیگران بدان گسترش دهد؛ بلکه باید به نحوی از برون دیگران را «تسخیر» کرده و بر آن ها سلطه و «نفوذ» پیدا کند. و این دقیقاً همان طرح علوم طبیعی و انسانی مدرن در رویارویی با طبیعت و انسان است: مواجههی ابزاری و تسخیر تکنیکی.
??این مواجهه در مورد یهودیان البته تنها امری بالقوه نبود و در صورتهای مختلف به فعلیت رسید: آن ها به عوض ابزارهای آشکار قدرت عینی و معنوی به ابزارهای نفوذ و سلطهی پنهان مجهز شدند: #ثروت و #سرمایهداری که شهرت یهودیان در آن فراگیر است؛ #بدعتگذاری و #تحریف در دیگر مذاهب که هنر منحصر به فرد آنها در تاریخ است و در نهایت #سحر و #جادو آنهم با خصایصی منظم و منطقی و غیراساطیری که خصوصاً #عرفان_یهودی ( #کابالا ) را با دیگر فِرَق عرفانی متمایز میکند.
??و اما: ماهیت دنیاگرایانهی #یهودیت -که درست در نقطهی مقابل مسیحیت رهبانی و آخرتگرا است- چهبسا بسترساز خصلت #سکولاریتی #تجدد باشد. خصلتی که در کنار و در بطن #عقلانیت_ابزاری جزء مقوّمات #تجدد محسوب میشود. تفصیل این مطلب در گنجایش این مقال نیست!
?? متن کامل مقاله:
?? http://yon.ir/tajaddod
? به کانال اندیشکده مطالعات یهود بپیوندید:
?? @jscenter